Đề cương dự kiến luật luật sư (thay thế): Bước tiến trong chuyên nghiệp hóa nghề luật sư tại Việt Nam

Người viết: Nguyễn Trúc Quỳnh / Luật Trần Nguyên

Sau gần hai thập kỷ áp dụng, Luật Luật sư năm 2006 (sửa đổi, bổ sung năm 2012) đã góp phần hình thành và phát triển đội ngũ luật sư Việt Nam cả về số lượng và chất lượng. Tuy nhiên, những biến đổi nhanh chóng của đời sống xã hội cũng như yêu cầu hội nhập quốc tế sâu rộng đã khiến nhiều quy định của luật không còn phù hợp với thực tiễn. Trong bối cảnh đó, dự kiến đề cương chi tiết cho Luật Luật sư thay thế luật hiện hành đã thiết lập các quy định mới nhằm khắc phục những bất cập của luật hiện hành nhằm hướng tới xây dựng đội ngũ luật sư Việt Nam chuyên nghiệp, minh bạch và tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

1. Quy định bắt buộc ký kết hợp đồng dịch vụ pháp lý hoặc văn bản thỏa thuận: Nâng tầm tính chuyên nghiệp và trách nhiệm nghề nghiệp

Một trong những điểm mới đáng chú ý của đề cương là quy định luật sư khi cung cấp dịch vụ pháp lý bắt buộc phải có hợp đồng dịch vụ pháp lý hoặc văn bản thỏa thuận (điều 5). So với Điều 26 Luật Luật sư hiện hành, quy định này thể hiện rõ định hướng quản lý dịch vụ pháp lý theo hướng chuyên nghiệp hóa, qua đó tăng cường tính minh bạch và bảo vệ tối đa quyền lợi của khách hàng sử dụng dịch vụ pháp lý.

Hoạt động cung cấp dịch vụ pháp lý vốn phức tạp do có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức và có tác động mạnh mẽ đến an ninh, trật tự của xã hội. Việc thiết lập hợp đồng cụ thể về phạm vi công việc, chi phí, quyền và nghĩa vụ của các bên,… không chỉ ràng buộc trách nhiệm của cả luật sư và khách hàng khi phối hợp giải quyết vụ việc, mà còn tạo cơ sở pháp lý vững chắc trong trường hợp phát sinh tranh chấp. Trên thực tế, phần lớn tranh chấp giữa luật sư và khách hàng bắt nguồn từ việc không có hợp đồng rõ ràng, dẫn đến khó xác định phạm vi công việc, nội dung tư vấn, nghĩa vụ cung cấp thông tin hoặc thù lao dịch vụ. Bởi vậy, quy định mới được đánh giá là bước tiến quan trọng trong việc xây dựng văn hóa hợp đồng minh bạch, từ đó củng cố niềm tin của xã hội đối với nghề luật sư.

Siết chặt đào tạo và tập sự hành nghề luật sư: Bảo đảm chất lượng đầu vào cho đội ngũ luật sư chuyên nghiệp

Một thay đổi quan trọng khác được thể hiện tại Điều 13 của Đề cương, theo đó, những người từng giữ chức danh tư pháp như thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên,… vẫn phải trải qua thời gian đào tạo nghề luật sư từ 03 đến 06 tháng, thay vì được miễn đào tạo như quy định tại điều 16 Luật Luật sư hiện hành. Đề cương cũng đề xuất hai phương án về miễn, giảm thời gian tập sự hành nghề, trong đó phương án số 2 – tất cả các đối tượng phải tham gia tập sự nhưng có thể rút ngắn thời gian đối với nhóm đã có kinh nghiệm – nhận được nhiều ý kiến ủng hộ nhờ sự dung hòa giữa yêu cầu thực tiễn và tiêu chuẩn nghề nghiệp.

Sự điều chỉnh này xuất phát từ khác biệt cơ bản giữa luật sư và các chức danh tư pháp. Nếu như thẩm phán, kiểm sát viên hay điều tra viên thể hiện tính quyền lực, áp đặt và cưỡng chế do thực thi quyền lực nhà nước thì luật sư lại là người bảo vệ, thuyết phục và đồng hành cùng thân chủ để giải quyết những khó khăn của họ. Bởi vậy, nghề luật sư đòi hỏi không chỉ tri thức pháp lý mà còn đòi hỏi năng lực xã hội, khả năng giao tiếp, phân tích khéo léo và đặc biệt là sự thấu hiểu con người, bảo vệ quyền con người. Do đó, việc yêu cầu mọi cá nhân, kể cả người từng làm việc trong cơ quan tư pháp, đều phải trải qua quá trình đào tạo và tập sự thực tế là hoàn toàn cần thiết. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều cán bộ, công chức sau các đợt tinh giản biên chế đã dễ dàng chuyển sang hành nghề luật sư nhờ quy định pháp luật hiện hành, gây sức ép rất lớn lên Liên đoàn Luật sư Việt Nam và có khả năng làm xáo trộn, suy giảm chất lượng đầu vào. Việc siết chặt tiêu chuẩn đào tạo là một bước đi đúng đắn nhằm đảm bảo chất lượng và tính bền vững của đội ngũ hành nghề trong tương lai.

“Cởi trói” cho luật sư hành nghề với tư cách cá nhân: Phát huy tinh thần tự do cống hiến của nghề luật sư

Đề cương cho Luật Luật sư mới đã ghi nhận bước đột phá quan trọng khi mở rộng phạm vi làm việc cho luật sư hành nghề với tư cách cá nhân. Cụ thể, điều 46 của Đề cương đã cho phép luật sư làm việc tại các trung tâm tư vấn pháp luật được cung cấp dịch vụ cho tổ chức, cá nhân khác ngoài nơi mình ký hợp đồng lao động. Đây là bước tiến vượt bậc so với Điều 49 Luật Luật sư năm 2006, vốn giới hạn luật sư chỉ được hành nghề trong tổ chức mình trực thuộc.

Sự thay đổi này giúp phát huy tính linh hoạt, độc lập và năng động của nghề luật sư, đồng thời đề cao sứ mệnh phục vụ công lý và xã hội đặc trưng của nghề. Tuy nhiên, đề cương vẫn chưa xác định cụ thể khái niệm “Trung tâm tư vấn pháp luật”, trong khi đây là một chủ thể trực tiếp thực hiện việc cung cấp dịch vụ pháp lý. Hiện nay, hoạt động tư vấn pháp luật được điều chỉnh rải rác tại Nghị định 77/2008/NĐ-CP và Thông tư 01/2010/TT-BTP, nhưng các quy định này đã lạc hậu và thiếu thống nhất sau hơn 17 năm áp dụng. Do đó, khái niệm “Trung tâm tư vấn pháp luật” cần được bổ sung ngay tại Luật Luật sư mới, đồng thời Chính phủ cần ban hành nghị định mới thay thế để xác định rõ địa vị pháp lý, phạm vi hoạt động và cơ chế quản lý của loại hình này.

Nhìn chung, Đề cương dự kiến Luật Luật sư (sửa đổi) thể hiện quyết tâm cải cách mạnh mẽ của Nhà nước trong việc nâng cao chất lượng hành nghề và bảo đảm quyền lợi của khách hàng. Tuy nhiên, để các quy định mới thực sự đi vào cuộc sống, cần có sự hướng dẫn chi tiết và đồng bộ của các văn bản dưới luật, cũng như sự vào cuộc của các tổ chức luật sư trong việc đào tạo, giám sát và phổ biến quy tắc đạo đức nghề nghiệp. Việc hoàn thiện dự thảo và ban hành Luật Luật sư mới không chỉ là câu chuyện của giới làm luật, mà còn là trách nhiệm chung của toàn ngành trong hành trình xây dựng đội ngũ luật sư Việt Nam ngày càng hùng mạnh, chuyên nghiệp, nhân văn và hội nhập cao đối với khu vực và quốc tế.

Xin chúc mừng các luật sư Việt Nam nhân sự kiện A80, kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Luật sư Việt Nam (10/10/1945-10/10/2025) trong niềm vui mừng kỷ niệm 71 năm ngày Giải phóng thủ đô Hà Nội.